လက္ပန္းေတာင္းေတာင္ကိစၥ ေတြးဆနုိင္ဖုိ.

မုံရြာတစ္ဖက္ကမ္း လက္ပန္းေတာင္း ေတာင္ကိစၥ နဲ.ပတ္သက္ျပီး သူမ်ားေတြ ေျပာေနဆုိေနၾကတာေတြကုိ ဖတ္ေနေတြ.ေနရေပမယ့္အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ ဘာတစ္ခုမွ ၀င္မေျပာျဖစ္ခဲ့ပါဘူး…။ ခုေတာ့ လယ္ေတြ ပ်က္စီးကုန္ျပီ…အက္စစ္ေတြေၾကာင့္ ကန္ေတြ ပ်က္စီးျပီး အဆိပ္သင့္ကုန္ျပီ…ဘာညာဆုိျပီး ဓါတ္ပုံေ တြ နဲ. တက္လာလုိ. မျဖစ္သင့္တာေတြ မျဖစ္ရေအာင္ က်ေနာ္သိထားတာေလး ကုိ ေရးျပ မွ ျဖစ္ေတာ့မယ္လုိ. စဥ္းစားမိလုိ. ဒီစာစုကုိေရးျဖစ္တာပါ…။ဒါကလဲ အခု လက္ ပန္းေတာင္းေ တာင္ ကိစၥ လွဳပ္ရွားေနၾကတဲ့ အဖြဲ.အစည္း ေတြကုိ ကန္.ကြက္ပိတ္ပင္တဲ့ သေဘာမဟုတ္ ပဲ….ေတြးဆ ဆင္ျခင္နုိင္ ဖုိ.ရာအတြက္ အျခားတဖက္က အေၾကာင္းအရာကုိ တင္ျပျခင္းသက္သက္ပဲျဖစ္ပါတယ္…။

၁၉၉၅-ခုႏွစ္အတြင္းက က်ေနာ္ဟာ ရန္ကုန္စက္မွဳတကၠသုိလ္ ပဥၥမႏွစ္ေက်ာင္းသား တစ္ဦးအေနနဲ. အခု ေျပာေနတဲ့ လက္ပန္းေတာင္းေတာင္…အရင္တုန္းကေတာ့ ေၾကးစင္ေတာင္…ေဒသခံေတြ ရဲ.အေခၚ ကေတာ့ မုိင္းျမဳိ. ေလးမွာ လုပ္ငန္းခြင္လက္ေတြ.သင္တန္းတစ္လ ဆင္းခဲ့ရပါတယ္…..မုိင္းက်င္းေတြထဲ….
သတၱဳရုိင္းသန္.စင္တဲ့ စက္ရုံေတြထဲ အေရာက္၀င္ျပီးေလ့လာခြင့္ရခဲ့ပါတယ္….အဲဒီ မုိင္းျမိဳ. ( သတၱဳသန္. စင္စက္ရုံ၀င္း)ထဲမွာပဲ စက္ရုံက စီစဥ္ေပးတဲ့ အိမ္မွာေနခဲ့တာပါ….။

အရင္ဆုံး သတၱဳမုိင္းအေၾကာင္းအရင္ရွင္းျပပါ့မယ္….

သတၱဳသုိက္လုိ.ေျပာလုိက္ရင္ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ေျမၾကီးထဲကေန သတၱဳေတြ အတုံးလုိက္ အခဲလုိက္ၾကီး ထြက္လာတယ္လုိ.ထင္ျမင္တတ္ၾကပါတယ္….ေျမၾကီးေတြ ကုိ ဖယ္လုိက္ ရင္ ေက်ာက္စိမ္း တုံးၾကီးေတြ လုိ သတၱဳ တုံးၾကီးေတြ ထြက္လာလိမ့္မယ္ လုိ. ယူဆၾကတာေပါ့ ဗ်ာ…ေက်ာက္မ်က္ေတြ အေနနဲ.ေတာ့ ဟုတ္တာေပါ့…ဒါေပမယ့္…သတၱဳသုိက္ေတြအေနနဲ.ကေတာ့ အဲလုိ မဟုတ္ဘူးခင္ ဗ် ….တကယ္ေတာ့ Ore လုိ.ေခၚတဲ့သတၱဳသုိက္ဆုိတာ အဲဒီဓါတ္သတၱဳပါ၀င္မွဳရာခုိင္ႏွဳန္းမ်ားျပားတဲ့ ေျမၾကီး ကုိေခၚတာပါ….ဥပမာ…ေမျမိဳ.နားက ၀က္၀ံ..တုိ. ၊ပင္းပက္ တုိ.ဆုိရင္ သံဓါတ္မ်ားတဲ့ေျမၾကီး( Iron Ore ) ေတြရွိတဲ့ေန ရာေပါ့ဗ်ာ…အခုေျပာတဲ့ မုံရြာတဖက္ကမ္း ဆားလင္းၾကီးျမဳိ.နယ္ထဲက အဲဒီ ေၾကးစင္ေတာင္ ၊စပယ္ေတာင္၊ လက္ပန္းေတာင္းေတာင္ေတြ ရွိတဲ့ ေနရာတ၀ုိက္ကေျမၾကီးေတြကေတာ့ ေၾကးနီ ပါ၀င္ မွဳႏွဳန္းျမင့္မား တဲ့ ေၾကးနီသတၱဳသုိက္ ( Copper Ore )ေနရာေတြေပါ့…..တကယ္ေတာ့ အဲဒီသတၱဳမုိင္းဟာ ဟုိးအရင္ အႏွစ္သုံးေလးဆယ္..မဆလ လက္ထက္ကတည္းက ရွိခဲ့တာပါ…အဲဒီတုန္းကေတာ့ အစုိးရ ပုိင္ေပါ့ဗ်ာ….ဒါေပမယ့္အဲဒီတုန္းက ေၾကးနီသတၱဳအေနနဲ.မထုတ္နုိင္ေသးဘူး…..ခုနကေျပာတဲ့ ေၾကးနီပါ၀င္မွဳမ်ားတဲ့ ေျမၾကီးကုိ ထုတ္ယူ ခြဲေခ်..ေက်ာက္တုံးေတြ ေျမၾကီးတုံးေတြ ရလာ…အဲဒါကုိမွ Ball Mail လုိ.ေခၚတဲ့ ၾကိတ္ေခ်စက္ၾကီးေတြထဲထည့္၊ေရနဲ.ေရာေဖ်ာ္ျပီးေျမၾကီးအႏွစ္ျဖစ္ေအာင္လုပ္…အဆင့္ဆင့္အနည္ထုိင္သန္.စင္…ျပီးေတာ့မွ သတၱဳပါ၀င္မွဳ ၈၀%ေလာက္ရွိတဲ့ေျမၾကီး ( Concentrate Ore လုိ.ေခၚသဗ် )…အဲဒါကုိ မွ သေဘာၤၾကီးေတြနဲ.တင္ျပီး နုိင္ငံျခားကုိပုိ.ေရာင္းတာပါ…။သတၱဳပါ၀င္မွဳႏွဳန္း ၈၀% ထက္နည္း တဲ့ေျမၾကီးဆုိရင္ Concentrate Ore လုိ.မသတ္မွတ္ပါဘူး…ေရာင္းလုိ.လဲ မရပါဘူး..။အဲဒီတုန္းက သန္.စင္ျပီးေၾကးျပားအေနနဲ. မေရာင္းနုိင္ခဲ့ပါဘူး….။၁၉၉၀ ေနာက္ပုိင္း စီးပြားေရးတံခါးတစ္ခ်ဳိ. ဖြင့္လုိက္တဲ့ အခ်ိန္ မွာ ကေနဒါ နုိင္ငံက အုိင္ဗင္ဟုိး ဆုိတဲ့ကုမၸဏီက အစုိးရနဲ့ဖက္စပ္ လုပ္ျပီး ေၾကးနီ သတၱဳျပား ေတြထုတ္နုိင္တဲ့ SXEW လုိ.ေခၚတဲ့ နည္းစဥ္ နဲ.လာေရာက္ထုတ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္….ဒါေပမယ့္ အုိင္ဗင္ဟုိး အေနနဲ. စီးပြားျဖစ္ Commercial Plant အေနနဲ. ထုတ္တာမ ဟုတ္ပဲ …ေရွ.ေျပး စမ္းသပ္ထုတ္လုပ္မွဳ ( Pilot Plant ) အေနနဲ.ပဲ လုပ္ခဲ့တာပါ…သူတုိ.က အဲဒီေရွ.ေျပး ထုတ္လုပ္မွဳက ရတဲ့ Result ေတြ Data ေတြကုိျပျပီး တစ္ျခား စီးပြားျဖစ္ထုတ္လုပ္မယ့္ ကုမၸဏီၾကီးကုိ ျပန္ေရာင္းဖုိ. လုပ္တာပါ…က်ေနာ္တုိ. ေလ့လာေရးေရာက္တဲ့အခ်ိန္မွာ အုိင္ဗင္ဟုိးရဲ. Pilot Plant စေနျပီျဖစ္လုိ. ..အစုိးရ ပုိင္းရဲ.ထုတ္လုပ္မွဳနည္းစဥ္ ေရာ…အုိင္ဗင္ဟုိးရဲ. SXEW နည္းစဥ္ကုိေရာ ေလ့လာခြင့္ရခဲ့ပါတယ္….. အစုိးရစက္ရုံရဲ.ထုတ္လုပ္ပုံကေတာ့ အေပၚမွာ အၾကမ္းေျပာျပျပီးျပီ မုိ.လုိ. အုိင္ဗင္ဟုိးရဲ. SXEW နည္း ကုိပဲ ေျပာျပပါ့မယ္….SXEW ဆုိတာ.. Solvent Extraction Electro Wining process ကုိ အတုိေကာက္ေခၚ တာပါ…ခုနကေျပာတဲ့ Concentrate ေျမၾကီးကုိ Solvent သုံးျပီး ထုတ္ႏွဳတ္ယူမယ္ ( Extraction )၊ ျပီးမွ Electro Winning  ( Cathode-Anode )နည္းနဲ. ေၾကးျပားေတြ ရေအာင္လုပ္ တဲ့စနစ္ပါ….အဲဒီနည္းရဲ.အစမွာ Solvent ကုိမသုံးခင္ Concentrate ေျမၾကီးကုိ အက္စစ္နဲ.ေဖ်ာ္ရ ပါတယ္….အက္စစ္နဲ.ေဖ်ာ္ထားတဲ့ အႏွစ္ကုိမွ Solvent နဲ.ဓါတ္ျပဳေစျပီး impurities ေတြ ဖယ္ထုတ္တာ ပါ….ထားေတာ့ …အက္စစ္ နဲ.ေဖ်ာ္တဲ့ပုံစံကုိ အဓိကေျပာခ်င္ပါတယ္…အရင္ဆုံး အက္စစ္မစားနုိင္တဲ့ Ground Sheet ၾကီးေတြကုိျဖန္.ခင္းရပါတယ္..ျပီးမွ Concentrate ေျမၾကီးေတြကုိ အဲဒီ Ground Sheet ၾကီးေတြေပၚမွာ ပုံရပါတယ္..အဲဒီ Ground Sheet ၾကီးေတြ ရဲ.ေဘးပတ္လည္မွာ ေဘာင္ေတြရွိျပီး အနိမ့္ တစ္ဖက္ေထာင့္ ကုိ အႏွစ္ေတြစီးဆင္းနုိင္ဖုိ.လုပ္ထားပါတယ္….Ground Sheet ၾကီးေတြေပၚမွာပုံထားတဲ့ Concentrate ေျမၾကီးပုံေတြေပၚမွာ Spinkler ေတြတပ္ျပီး ျမက္ခင္းေရျဖန္းသလုိမ်ဳိး ဆာလဖ်ဴရစ္ အက္ စစ္ျဖန္းေပး ပါတယ္…အက္စစ္နဲ.ေျမၾကီး ေရာျပီး အႏွစ္ေတြျဖစ္မွ စုစည္းျပီး Solvent နဲ.ဓါတ္ျပဳဖုိ.ပုိ. ရပါတယ္….ဆုိလုိတာကအက္စစ္ဒဏ္ခံ Ground Sheet ေတြခံထားလုိ. အက္စစ္ကေျမၾကီးထဲကုိ စိမ့္၀င္ သြားျခင္းမရွိပါဘူးလုိ.ေျပာခ်င္တာပါ……ျပီးေတာ့ အဲဒီအက္စစ္ကုိ ထပ္ခါထပ္ခါ Recycle ျပန္လုပ္တာ ပါ……. ကဲ..ဒါက အက္စစ္အပုိင္း….ေဒသခံေတြရဲ.အပုိင္းဆက္ၾကည့္ရေအာင္ဗ်ာ….

အေရွ.မွာေျပာခဲ့သလုိပါပဲ..အဲဒီေဒသတ၀ုိက္က ေျမၾကီးေတြဟာ တျခားေဒသက ေျမၾကီးေတြထက္ ေၾကးနီ ပါ၀င္မွုနွဳန္းမ်ားပါတယ္……ဒါေၾကာင့္လဲ အဲဒီမွာ ေၾကးနီသြားထုတ္တာေပါ့…မဟုတ္ရင္ ဘယ္ေနရာ ထုတ္ထုတ္ရေနမွာေပါ့…ရွင္းပါတယ္….ဘယ္ေလာက္ ေၾကးနီပါ၀င္မွဳမ်ားသလဲဆုိရင္…မုိးရြာျပီးသြားတဲ့အခါ..ေျမၾကီး က်င္းခ်ိဳင့္ေလးေတြထဲမွာ က်ေနတဲ့ေရေလးေတြဟာ အစိမ္းေရာင္သန္းေနပါတယ္…က်ေနာ္တုိ.ေတြ.စက တအံ့တၾသ ၾကည့္ခဲ့ရတာပါ…ေၾကးရုပ္ထုေတြ ေၾကးညွိတက္ရင္လဲ အစိမ္းေရာင္ျဖစ္ပါတယ္…ဒါက Copper Oxide ျဖစ္လုိ.ပါ….ခုနက က်ေနာ္ေျပာျပီးပါျပီ….ေၾကးနီပါ၀င္မွဳ ၈၀% အထက္ရွိမွ ေရာင္းလုိ. ရပါတယ္..အဲဒီေတာ့..အစုိးရစက္ရုံက ေၾကးနီပါ၀င္မွဳ ၈၀% ျဖစ္ေအာင္သန္.စင္တဲ့ေနရာ မွာ ၈၀% ထက္နည္းတဲ့ ေျမၾကီးေတြကုိ စက္ရုံေဘးကြက္လပ္မွာ စြန္.ပစ္ပါတယ္…ဒီေနရာမွာ သတိထားရမွာက အစုိးရစက္ရုံနည္းမွာ အက္စစ္မသုံးပါဘူး..ေရနဲ.ပဲေဖ်ာ္တာပါ…ဒါေၾကာင့္ ဒီအတုိင္းေျမၾကီးေပၚစြန္.ပစ္တာ ဘာမွ မျဖစ္ပါဘူး…အဲဒီစြန္.ပစ္ေျမၾကီးေတြမွာလဲ တကယ္ေတာ့ ေၾကးနီဓါတ္ေတြပါ၀င္ေနပါတယ္…၈၀% မျပည့္လုိ.သာ စြန္.ပစ္ခံရတာပါ…အဲဒီေတာ့ မုိးရြာျပီး ေနျပန္ပြင့္လာရင္…အဲဒီစြန္.ပစ္ေျမၾကီး ကြင္းတစ္ ကြင္းလုံး ဆားပြင့္ပါတယ္……လြယ္လြယ္ေျပာရရင္မုိးေရနဲ.ဓါတ္ျပဳတာေပါ့ေလ..အရင္တုန္းကေတာ့ အဲဒီ စြန္. ပစ္ေျမၾကီးေတြ ဆားပြင့္ရင္ အနီးအနားရြာေတြက လာျပီး ျခစ္ယူ…ဆာလာအိပ္ေတြနဲ.သယ္… ဒုတၳာခ်က္ေ ရာင္းၾကသတဲ့….အဲဒီနားက ရြာေတြဟာ ဒုတၳာေရာင္းရုံနဲ. ေရႊတြဲ လဲ ေငြတြဲ လဲ ေနနုိင္ခဲ့ ပါတယ္….

ေနာက္ေတာ့ စက္ရုံထဲက အင္ဂ်င္နီယာတစ္ေယာက္ က အဲဒီ စြန္.ပစ္ေျမၾကီးေတြ ကုိ ေရနဲ .ေဖ်ာ္..စဥ္. အုိးၾကီးေတြထဲကုိထည့္….ျပီးရင္အဲဒီစဥ္.အုိးထဲက ေျမၾကီးအႏွစ္ေတြထဲ နုိ.ဆီခြက္အေဟာင္းေတြ ထည္. ထား … သုံးေလးရက္ေနရင္ေမႊၾကည့္ ဘာနုိ.ဆီခြက္မွမရွိေတာ့ဘူး…. Sedimentation နည္းလုိ.ေခၚပါ တယ္..ရလာတဲ့အႏွစ္ကုိ ေလာက္စလုံးလုံးသလုိလုံးျပီးအေျခာက္ခံ..ျပီးရင္ ရြာေတြထဲပုိ. ဖုိထုိးလုိက္ရင္ …ေၾကးအရုိင္း တုံးေတြ ရပါတယ္…အဲဒါေတြကုိလဲ တရုတ္ျပည္ ကျပန္၀ယ္ပါတယ္….ရုပ္ထု…ဇြန္းခြက္ နဲ. တူရိယာေတြ လုပ္တဲ့ေနရာမွာ သုံးလုိ.ရပါတယ္…စက္မွုသုံးဖုိ.ေတာ့ အဆင့္မမွီပါ ဘူး…..အဲဒီလုိလုပ္ လုိ.ရမွန္းလဲ သိေရာ …အနီးအနားရြာေတြက လာျပီး စြန္.ပစ္ကြင္းထဲမွာ ဆားျခစ္ၾကတာ အလုအယက္ေ ပါ့..ေနာက္ေတာ့ ျပသနာေတြ ျဖစ္လာတာနဲ. စက္ရုံအုပ္ခ်ဳပ္သူေတြကစြန္.ပစ္ကြင္းကုိျခံခတ္ စက္ရုံ၀န္ထမ္း မိသားစု၀င္ေတြ ကုိပဲ ဆားျခစ္ခြင့္ေပးပါေတာ့တယ္…က်ေနာ္တုိ.ေရာက္တဲ့အခ်ိန္တုံးက ၀န္ထမ္းေတြရဲ. အိမ္ေရွ. တုိင္းမွာ စဥ္.အုိးသုံးေလးအုိးေတာ့ အနည္းဆုံးရွိပါတယ္…မိသားစုမ်ားရင္မ်ားသလုိ ၀င္ေငြရၾကပါ တယ္… Sedimentation မလုပ္နုိင္ရင္ေတာင္ ဆားျခစ္ျပီးျပန္ေရာင္း ရင္ရြာေတြက ၀ယ္ပါတယ္…အဲဒီလုိ ဆားျခစ္ခြင့္ကန္.သတ္လုိက္ေတာ့ အနီးအနားရြာက လူေတြဟာ စက္ရုံေတြမွာ ေန.စားပဲရရ ၀င္လုပ္ၾကပါ တယ္….က်ေနာ္တုိ.ေရာက္တဲ့အခ်ိန္မွာ ရြာသူေလးေတြ ဟာ ေန.စားနဲ.ျမက္လာရွင္း ပါတယ္…အဲဒီေလာက္ ဆင္း ရဲသလား လုိ.ထင္ျပီးေမးျမန္းၾကည့္မွ အျဖစ္မွန္သိရတာပါ…

အခုေလာက္ဆုိရင္ အေျခအေနေတြကုိနားလည္ေလာက္ျပီလုိ.ထင္ပါတယ္….က်ေနာ္ အဓိကေျပာခ်င္ တာက   အဲဒီေဒသမွာ ရွိတဲ့ ေျမၾကီးရဲ.နဂုိမူလ အေနအထား ပါ…တျခားေဒသကေျ မၾကီးေတြနဲ.မ တူပါ ဘူး….. သူ.ေျမအခံမွာကုိက သတၱဳဓါတ္က ရွိေနျပီးသားပါ…ေနာက္တစ္ခု က..ဟုိးႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ကတည္းက ရွိလာခဲ့တဲ့ စက္ရုံကုိ ဘာလုိ. အခုမွ မလုိလားေတာ့တာ လဲ…စဥ္းစားရမွာ ပါ….အခုလက္ရွိ အေျခ အေ နက လဲ က်ေနာ္ ေရာက္ခဲ့တုန္းကနဲ. တူခ်င္မွတူေတာ့မွာပါ.. အေျပာင္းအလဲေတြ အမ်ားၾကီးျဖစ္နုိင္ ပါတယ္…ဒါေပမယ့္..တကယ့္လက္ေတြ.နဲ. နီးစပ္ေအာင္စဥ္းစားနုိင္ဖုိ. အေျခခံ အေၾကာင္းတ ရားေတြ စုံနုိင္သမွ်စုံေအာင္သိထားဖုိ. ထည့္တြက္ဖုိ. လုိပါတယ္….ဒါမွ လဲ ျပသနာ ရဲ. အေျဖမွန္ကုိရွာနုိင္မွာမဟုတ္ပါလားဗ်ာ……ဒါေၾကာင့္သိထားသေလာက္ တင္ျပလုိက္တာပါ… အစမွာေျပာခဲ့ သလုိ …ဆင္ျခင္ေတြးဆနုိင္ဖုိ.ပါပဲ….

ေဘးကင္း၊ေပ်ာ္ရႊင္၊ေအာင္ျမင္ၾကပါေစ..
ညလယ္မုိး