ေရဖ်ဥ္းစြဲၿခင္း ( Ascites )

"ထမင္းစားၿပီး ခ်က္ခ်င္းေရခ်ိဳးရင္ ေရဖ်ဥ္းစြဲ တတ္တယ္"တဲ့။ စာ႐ႈသူအားလံုး မၾကာခဏ ၾကားဖူး ေနက်စ ကားျဖစ္မယ္လို႔ ယံုၾကည္ပါတယ္။ ဘာမွ မသိနားမလည္တဲ့ ကေလးဘ၀ကတည္းက ၾကားေ န က်စကားမို႔လို႔ နားထဲစြဲေနၿပီး မွန္သလိုလိုေတာင္ ထင္လာရတဲ့အထိ လူအေတာ္မ်ားမ်ား ယံုေနၾက ပါ ၿပီ။ ဒါက နည္းပညာဖြံ႕ၿဖိဳးမႈနဲ႔အလွမ္းေ၀းခဲ့တဲ့ လူႀကီး သူမေတြ မေျပာနဲ႔၊ ယေန႔ေခတ္ (ေဆးေလာကထဲက မဟုတ္တဲ့) ပညာတတ္အခ်ိဳ႕ကေတာင္ အမွားအမွန္ ခြဲမသိဘဲ အယူသည္း ေရွာင္ၾကဥ္ေနၾကတုန္းပဲ။ ဒီ ေတာ့ ေမးစရာစကား ရွိလာပါတယ္။

"ထမင္းစားၿပီး ခ်က္ခ်င္းေရခ်ိဳးရင္ ေရဖ်ဥ္းတကယ္စြဲတာလား"

မဟုတ္ပါဘူး။ လံုး၀ မဟုတ္ပါဘူး။ အဂၤလိပ္ လို Ascites လို႔ေခၚတဲ့ ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္း ကိုယ္တိုင္ က ေရာဂါတစ္ခုမဟုတ္ဘဲ အသည္းေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာ ဂါ၊ ကင္ဆာေရာဂါအခ်ိဳ႕၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ စတာေတြမွာေတြ႔ရတဲ့ လကၡဏာတစ္ရပ္ပဲ ျဖစ္ပါ တယ္။ ဒါေတြ ေနာက္ခံရွိေနတဲ့အတြက္ ၀မ္းဗိုက္ ထဲ ေရေတြစုလာကာ ေရဖ်ဥ္းစြဲရတာျဖစ္ၿပီး ထမင္းစား ၿပီး ခ်ိဳးလိုက္တဲ့ေရေတြ သြားစုတာ လံုး၀မ ဟုတ္ ေၾကာင္းပါ။

ဒါဆို ဘိုးဘြားဘီဘင္ေတြက လြဲေခ်ာ္ေနတဲ့ အခ်က္ၾကီးကို ယံုၾကည္ လက္ဆင့္ကမ္းခဲ့ၾကတာ လား။ အမွားႀကီးေျပာခဲ့ၾကတာလား။ အဲလိုေတာ့လဲ မဟုတ္ေလာက္ပါဘူး။ ထမင္းစားၿပီးၿပီးခ်င္း ေရခ်ိဳး ရင္ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ အစာခ်က္မႈ၊ စုပ္ယူမႈေတြမွာ ႀကီးစြာ ေသာ အေႏွာင့္အယွက္ေတြ ျဖစ္ကုန္တာ သိပၸံနည္း က် စမ္းသပ္ေတြ႕ရွိထားရပါတယ္။ အစာေခ်တဲ့ အခ်ိန္မွာ ေသြးလွည့္ပတ္မႈရဲ႕ အမ်ားဆံုးေ၀စုကို အစာအိမ္နဲ႔ အူလမ္းေၾကာင္းက စြမ္းအင္ရဖို႔ ယူရပါ တယ္။ အဲအခ်ိန္မွာ ေရခိ်ဳးလိုက္ရင္ က်ဆင္းသြားတဲ့ အေရျပား အပူခ်ိန္ကိုထိန္းဖို႔ ေျခလက္ေတြနဲ႔ အေရ ျပားဆီ ေသြးေတြ ပံုမွန္ထက္ပိုၿပီး ပို႔လႊတ္ေပးလိုက္ ရလို႔ အူလမ္းေၾကာင္းကရတဲ့ ေ၀စုေလ်ာ့နည္းသြား ကာ အစာေခ်မႈအေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ပါတယ္။

အစာ မေၾက ေလပြျခင္း၊ မအီမသာျဖစ္ျခင္းတို႔ ခံစားရ တတ္တာကို ေရွးလူႀကီးေတြကသိလို႔ အက်ိဳးယုတ္ မွာစိုးလို႔ တားခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ခက္တာက ႐ိုး႐ိုး ရွင္းေအာင္ေျပာၿပီး မတားဘဲ အေၾကာက္တရား ႀကီးနဲ႔တြဲၿပီးတားခဲ့တာက ေနာက္မ်ိဳးဆက္ေတြ အယူ အဆလြဲမႈျဖစ္ေစေတာ့တာေပါ့။ (သိပၸံနဲ႔ နည္းပညာ မထြန္းကားေသးခ်ိန္ကမို႔ တကယ္အယူအဆလြဲခဲ့ တာလည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္) ဒါကို ကြၽန္ေတာ္တို႔က သိျမင္ၿပီး အနာဂတ္ မ်ိဳးဆက္ေတြအတြက္ အသိ အျမင္မွန္ေတြပဲခ်န္ခဲ့ႏိုင္ဖို႔ ႀကိဳးစားရပါမယ္။ ထမင္း စားၿပီးရင္ မလုပ္သင့္တဲ့ အျခားအရာေတြကေတာ့ လမ္းျမန္ျမန္ ေ၀းေ၀းေ လွ်ာက္ျခင္း၊ ေဆး လိပ္ ေသာက္ျခင္း၊ လက္ ဖက္ရည္ေသာက္ျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

(ေရွးလူႀကီးေတြဟာ ပံုတိုပတ္စေလးေတြ ဖန္ တီးျပီး ကေလးကို ဆံုးမရာမွာ ျဖတ္ထိုးÓဏ္ အင္မ တန္ရင့္သန္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ညအိပ္ရာ၀င္ရင္ ခံစားရ တဲ့ အျမင့္က သိမ့္ကနဲက်သြားတဲ့ ခံစားမႈဟာ အိပ္ ေပ်ာ္မႈ ပံုမွန္မျဖစ္ေသးလို႔ ခံစားရတဲ့ အိပ္မက္ဆိုးတို ေလးတစ္ခု (A Short Nightmare) ျဖစ္ပါတယ္။ ထမင္းကို ႐ိုေသတာရယ္၊ အိပ္ရာထဲ မသန္႔တဲ့ ေျခ ေထာက္ေတြနဲ႔ ၀င္လာမွာစိုးလို႔ရယ္ ကေလးေတြကို "ထမင္းလံုးတေစၦ"ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရတီထြင္ၿပီး ေျခာက္ ခဲ့တာ အခုဆိုရင္ အဲဒီေ၀ါဟာရဟာ တကယ္စြဲေန ၿပီး ယံုၾကည္လက္ခံထားမႈေတြ လူအမ်ားစုမွာ ရွိဆဲ ပါ။ ေရွးလူႀကီးေတြကို အျပစ္ဆိုစရာ မစဥ္းစားဘဲ ကြၽန္ေတာ္တို႔ မ်ိဳးဆက္သစ္ေတြက်ရင္ တကယ္မွန္ ကန္တဲ့ အသိပညာေတြ ဘယ္လို လက္ဆင့္ကမ္းခဲ့ မလဲဆိုတာ ေတြးထားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္)

ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္းဆိုတာ ဘာလဲ
၀မ္းဗိုက္ေခါင္းထဲမွာ အ၀ါေဖ်ာ့ေရာင္ (သို႔) အၾကည္ေရာင္ အရည္ေတြစုလာျခင္းကို ေခၚပါ တယ္။ ၀မ္းဗိုက္နဲ႔ အဆုတ္၊ ႏွလံုးတို႔ ရွိရာ ရင္ေခါင္း ကို Diaphragm ေခၚ ကိုယ္တြင္းေခါင္း ကန္႔လန္႔ ကာ ၾကြက္သားနဲ႔ ပိုင္းျခားထားလို႔ အဆုတ္ထဲ ေရ ၀င္တာနဲ႔မတူဘူးလို႔ သိထားရပါမယ္။

ျဖစ္ေစတဲ႕အေၾကာင္းရင္းေတြက ဘာေတြလဲ
ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္းရဲ႕ အျဖစ္အမ်ားဆံုး အေၾကာင္း ရင္းက အသည္းေျခာက္ျခင္း (Cirrhosis of Liver) လိုမ်ိဳး ဆိုးရြားပ်က္စီးေနတဲ့ အသည္းေရာဂါေတြ ေၾကာင့္ ျဖစ္ရတာျဖစ္ပါတယ္။ ေရဖ်ဥ္းစြဲတဲ့သူ ငါး ေယာက္မွာ ေလးေယာက္ဟာ အသည္းေရာဂါ ေၾကာင့္ျဖစ္ရတာျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းေျခာက္ျခင္း ဟာ အရက္ကို ႏွစ္ရွည္လမ်ား (သို႔) အလြန္အကြၽံ ေသာက္သူ အမ်ိဳးသားေတြမွာ ျဖစ္တာမ်ားေပမယ့္ င႐ုတ္သီးမႈိေတြစားျပီး အသည္းေရာင္အသား၀ါ ဘီပိုး၊ စီပိုး တစ္ခုခုရွိေနသူ အမ်ိဳးသမီးမ်ားလည္း အသည္းေျခာက္ႏိုင္တာ ေတြ႕ရပါတယ္။ အသည္း ေျခာက္တယ္ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရဟာ ျမန္မာလို အဆင္ ေျပသလို ျပန္ထားတာျဖစ္ၿပီး တကယ္တမ္း ေျခာက္ ေသြ႕သြားတာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။

အရက္၊ ဘီပိုး၊ စီပိုး၊ အသည္းအဆီဖံုးျခင္း စတဲ့ အျဖစ္အမ်ားဆံုး အေၾကာင္းတရားေတြေၾကာင့္ အသည္းက ဒဏ္ရာ ေတြရကာ အဲဒီေနရာမွာ အမာရြတ္တစ္သွ်ဴးေတြပဲ ျပန္ျဖစ္လို႔ ပံုမွန္အလုပ္လုပ္ဖို႔ မတတ္ႏိုင္ေတာ့တဲ့ အေျခအေနကိုေခၚတာ ျဖစ္ပါတယ္။ သူ႔ရဲ႕ ေရာဂါ သေဘာက ပ်က္ၿပီးသား အသည္းေနရာက ျပန္ ေကာင္းဖို႔ အရမ္းခဲယဥ္းၿပီး အသည္းတစ္ခုလံုးသာ ဆက္ပ်က္သြားတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းပ်က္ လို႔ ပ႐ိုတိန္းေတြ မထုတ္လုပ္ႏိုင္ေတာ့တဲ့အတြက္ ေသြးေၾကာေတြထဲက ေရဓာတ္ကို မထိန္းထားႏိုင္ ေတာ့ဘဲ ေရေတြက ၀မ္းဗိုက္ထဲလာစုတာ ျဖစ္ပါ တယ္။

အသည္းေရာဂါ တစ္မ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ေရွာင္တခင္ အသည္းလုပ္ငန္းမ်ား ရပ္ဆိုင္းသြားျခင္း (Acute Liver Failure) မွာလည္း ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္း ေပၚလာ တတ္ပါတယ္။ ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္တစ္ခုကို ဥပမာေပးရရင္ ပါရာစီတေမာ လြန္ကဲစြာေသာက္မိ လို႔ အဆိပ္သင့္ျခင္းေပါ့။ အသည္းရဲ႕ ေသြးျပန္ေၾကာ ေတြ ပိတ္ဆို႔သြားတဲ့ ဘတ္ခ်ီရီေရာဂါစု (Budd-Chiari Syndrome) မွာလည္း ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္း၊ အသည္းနဲ႔ ေဘလံုးႀကီးလာျခင္းနဲ႔ ဗိုက္အသည္း အသန္ေအာင့္ျခင္းတို႔ တြဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အူမ ႀကီးကင္ဆာ၊ ပန္ကရိယေခၚ မုန္႔ခ်ိဳအိတ္ကင္ဆာ၊ အစာအိမ္ကင္ဆာ၊ ရင္သားကင္ဆာ၊ အဆုတ္ကင္ ဆာ၊ သားဥအိမ္ကင္ဆာ စတဲ့ ကင္ဆာအေတာ္မ်ား မ်ားက အသည္းနဲ႔၀မ္းဗိုက္တြင္း ကလီစာေတြကို ပ်ံ႕ႏွံ႔ေရာက္ရွိတတ္ၿပီး ေရဖ်ဥ္းစြဲေစတတ္ပါတယ္။
ႏွလံုးစြမ္းေဆာင္ရည္ က်ဆင္းရပ္ဆိုင္းလာျခင္း (Heart Failure) ေရာဂါမွာလည္း ေသြးေၾကာေတြ ထဲမွာ ေသြးေကာင္းေကာင္း ပ်ံ႕ႏွံ႔သြားေအာင္ ႏွလံုး က ညႇစ္မပို႔ႏိုင္ေတာ့လို႔ ေနာက္ဆက္တြဲအေနနဲ႔ ေရ ဖ်ဥ္းစြဲပါတယ္။ Nephrotic Syndrome လို႔ ေခၚ တဲ့ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါမွာလည္း ပ႐ိုတိန္းေခၚ အသားဓာတ္ေတြ ေသြးထဲကေန ဆီးစြန္႔တဲ့အထဲ ပါသြားၿပီး ဆံုး႐ႈံးကုန္လို႔ ေသြးက အရည္ေတြ မထိန္း ထားႏိုင္ေတာ့ဘဲ ဗိုက္ထဲမွာစုကာ ေရဖ်ဥ္းစြဲေစပါ တယ္။

ေရွာင္တခင္ ပန္ကရိယ ေရာင္ျခင္း (Acute Pancreatitis) နဲ႔ နာတာရွည္ ပန္ကရိယေရာင္ျခင္း (Chronic Pancreatitis) ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးမွာ ေရဖ်ဥ္း ဟာ လကၡဏာတစ္ရပ္အေနနဲ႔ ေပၚလာႏိုင္ပါတယ္။ အသည္းေရာဂါေၾကာင့္ျဖစ္ရတဲ့ ေရဖ်ဥ္းေလာက္ ေတာ့မႀကီးဘူးေပါ့ေလ။ အစာအိမ္အူလမ္းေၾကာင္း မွာ ေရာဂါပိုး၀င္ေရာက္မႈ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ျဖစ္ကာ ၀မ္းဗိုက္ေရာင္ရင္လည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေတြ႕ေနက် မဟုတ္တဲ့ ေရဖ်ဥ္းစြဲရျခင္း အေၾကာင္းတစ္ခုကို ေျပာရမယ္ဆုိရင္ လည္ပင္းက သိုင္း႐ႈိက္အကိ်တ္ လုပ္ေဆာင္မႈနည္းလို႔ သိုင္း႐ႈိက္ေဟာ္မုန္း နည္းျခင္း (Hypothyroidism) မွာလည္း မကုဘဲ ပစ္ထား တာၾကာရင္ ေရဖ်ဥ္းစြဲပါတယ္။ သိုင္း႐ႈိက္ေဟာ္မုန္း ပမာဏ ျပန္မွန္သြားတာနဲ႔ ေရဖ်ဥ္းက အလိုလို ေပ်ာက္ပါတယ္။

ေရဖ်ဥ္းစြဲေနေၾကာင္း ဘယ္လိုအတည္ျပဳႏိုင္သလဲ
ေရသန္႔ပုလင္း တစ္၀က္စာ (500 ml) ေလာက္ ရွိေနၿပီဆိုရင္ပဲ ဆရာ၀န္က လက္နဲ႔ စမ္းသပ္သိရွိႏိုင္ ပါျပီ။ အရမ္းနည္းေနၿပီး မသိသာေပမယ့္ ေရာဂါ အေနအထားကို သံုးသပ္ျပီး ဆရာ၀န္က Ultrasound ေခၚ တယ္လီေဗးရွင္း ဓာတ္မွန္႐ိုက္ခိုင္းရင္ သိႏိုင္ပါတယ္။

ဘယ္လို ကုသကာကြယ္ႏိုင္မလဲ
ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္း သက္သက္ကို ကုသစရာမလိုဘဲ ေနာက္ခံေရာဂါအေၾကာင္းရင္းကို ရွာကုရမွာ ျဖစ္ပါ တယ္။ အထက္မွာေျပာခဲ့တဲ့ ေရာဂါေတြထဲက တစ္ခု ခုေပါ့။ ဥပမာ ကင္ဆာဆိုရင္ ကင္ဆာခီမိုေဆး၊ ဓာတ္ေရာင္ျခည္စတဲ့ သက္ဆိုင္ရာကုထံုးနဲ႔ ကုရမွာ ျဖစ္ၿပီး အသည္းေရာဂါမွာ အသည္းေဆးေတြနဲ႔ ကုမလား၊ ခြဲစိတ္မလား၊ အသည္းအစားထိုးမလား စသျဖင့္ စဥ္းစားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရဖ်ဥ္းရွိတဲ့ ေ၀ဒနာရွင္ေတြ အားလံုးကို ေရနဲ႔ အငန္ဓာတ္ေလွ်ာ့စားခိုင္းပါတယ္။ ဆားဆိုရင္ တစ္ ေန႔ကို 2 g ထက္ပိုစားလို႔ မရပါဘူး။ လိုအပ္သလို ဆီးေဆးေတြေပးပါတယ္။ အရည္ေတြ အရမ္းမ်ားရင္ ေဖာက္ထုတ္မယ္။ အသည္း/ႏွလံုး/ေက်ာက္ကပ္ စတဲ့ေရာဂါျဖစ္ေနတဲ့အဂၤါကို ခြဲစိတ္ကုသဖို႔ အရမ္း ဆိုးရင္ အစားထိုးဖို႔ လုပ္ေဆာင္ပါမယ္။ ဒါေတြက ဗဟုသုတ အျဖစ္ေဖာ္ျပတာျဖစ္ၿပီး ေရာဂါတကယ္ ျဖစ္လာရင္ ေဆး႐ံုတက္ကုသမႈ ခံယူရမွာသာ ျဖစ္ ပါတယ္။ ကာကြယ္နည္းေတြကေတာ့ အထက္ပါ ေရာဂါေတြမျဖစ္ေအာင္ ေနထိုင္နည္းေတြပဲ ျဖစ္ပါ တယ္။ ဥပမာ အရက္အလြန္အကြၽံေသာက္ျခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္မယ္၊ အသည္းေရာင္အသား၀ါဘီပိုး ကာ ကြယ္ေဆးထိုးထားမယ္ဆိုရင္ အသည္းေၾကာင့္ ေရ ဖ်ဥ္းစြဲတာကို ကာကြယ္ႏိုင္မွာပါ။ ႏွလံုးေရာဂါ၊ သိုင္း ႐ႈိက္အကိ်တ္ဆိုင္ရာ ေရာဂါတစ္ခုခု ရွိေနရင္ ဂ႐ုတ စိုက္ကုမယ္၊ ညႊန္ၾကားထားတဲ့ေဆးကို မွန္မွန္ ေသာက္မယ္ စသျဖင့္ေပါ့။

ေရဖ်ဥ္းစြဲေနျခင္းရဲ႔ အေရးၾကီးေသာအခ်က္
၀မ္းဗိုက္ဟာ တျဖည္းျဖည္း ေဖာင္းလာျပီး အရည္ေတြရွိေနတယ္ထင္ရင္ နီးစပ္ရာ ေဆး႐ံုေဆး ခန္းကို အျမန္ဆံုးသြားေရာက္စစ္ေဆးၿပီး လုိအပ္တဲ့ ကုသမႈခံယူရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရဖ်ဥ္းစြဲတယ္ဆိုတာ ခႏၶာကိုယ္ထဲက ကလီစာတစ္ခုခု ပ်က္ယြင္းေနျပီး ေသြးထဲက အရည္ေတြကို မထိန္းသိမ္းႏိုင္တဲ့ အေျခ အေနထိ ေရာက္ေနျပီဆိုတာျပတဲ့ လကၡဏာတစ္ရပ္ ျဖစ္ေၾကာင္းပါ။Health